СЕБЕР ТАТАРЛАРЫ ИҖАТЫ

казан дәүләт университеты Томск. Новосибирск о вперен»
флнни экспедиция оештырган иде. Экспедициядә мин Себер татарларының җырлары бвмм • -• дын
Мине бигрәк тә җирле колоритка - Гочь Обь н - . . » -- ■*<»
җырлар кызым ындырды Бо тардан тыш хәле ре- -адбес z- i ахорчы тар атап йорткәнчә, е
сюжетлы җырлар» да таптым ахрысы AI - Кызылятии олылымда ' 70 яшьлек Хаҗиәхмәт бабай миңа
үзләре яшь вакытта кот-ч ис •■
свйләде һәм җырларын яздырды. "Городок* һәм "Бандит- 1 -и.т, лгир-и- « ••■•< иң яраткан көйләре
Боларны бе.тч.».•.•>« кеше юк ’Городок* - рлсрут-мр Җыр ■; <ь лып исәпләнә икән. • Бандит* кне —
элекке каторжаннардан кит» тчо.ач •,-л дип санала
Акбалык һәй Порт ' иир ины/ы (Новосибирск -ткә т -а-вр тирының битен
күреше Өян Обь суларыни бәй те Шупа илрыы e җыр тәоында би ет.а.ти,~
ның исемнәре тел.ә еш алына Себер татарларының җ-.г <■,w_- бетмәс төкәнм». Монда әле бары
тик ике-вч авы тда очраганнары .-ы на вэрсәтелә
Городок көе
«Городок» — Томск шәһәренең читендә злек хәрби лагерьлар урнашкан район Ул тау буенда.
Томь суы буендагы татар авылларына городок күренеп тора. Городом кае Томск татарларында
мәҗлесләрне, җырлы уеннарны башлап җибәрү эчен уйнала |безнең яктагы "Алмагачлары»
урынына) Шунысы характерлы, бу җырның кое Себер- неке булса да. сүзләре, нигездә, безнең
җырларныкы Ул җырлар ниндидер юллао белән Себер татарларына барып җиткәннәр. Халык бары
тик иуңелдәгесеи генә җырлый. Ә Томск тиресендәге татарлар ечен Томск каласы. Томь елгасы иң
кадәрле һәм иң матур урыннар Шуңа күрә безнең җырларыбыз үзләренең конструкцияләрен
саклаган хәлдә җирле колорит йогынтысына дучар булганнар
ft ,К.У • М19.
Бандит көе
Турысын гына әйткәндә, бу көннең исемен ишеткәч, бераз каушап калдым Ничек инде ул —
бандит көе! Бәхеткә каршы, җырның сүзләрендә куркынычлы андый берни дә очрамады. Ә менә
көенә килсәң — гаҗәп. Бу көй аһәңгә шулкадәр бай, шулкадәр тирән моң — монда иксез-чиксез
тайганың шаулавына Себернең киң сулы елгаларының салмак агымы кушыла. Бу җырны
тыңлаганда, ирексездән, богауларын чыңлатып тайга юлларыннан сөргенгә куылган бабайларның
аһ-зарын, йөрәк сыкрануын ишетәсең. Ләкин халык җыры буларак ул тирән оптимизм белән
сугарылган һәм, әгәр шулай әйтергә яраса, бу җырны мин тантаналы-драматик җыр дип атар идем.
Кыз елату
Кияүгә киткән кызны йортыннан озатасы көнне аварга егетлар-кызлар җыелалар. Гармун,
скрипка уйныйлар. Кызлар бии.
Егетләрхоры: Кызлар хоры:
Ак шарф та бәйләдең, Самоварны тиз кайната
Күк шарф та бәйләдең. Яшь каенның күмере.
Әткәң-әнкәң кулларында Атанада кыз баланын
Актык җәйләр җәйләдең. Унсигез ел гомере.
Китәсе кыз җавап бирә
Безнең урам киртләч-киртләч Агач башы күк тиен,
Киртләч бетәр яз җиткәч. Атып алуы кыем.
Ирләр кайта хезмәт иткәч, Ятка бару берни түгел,
Кызлар кайтмый бер киткәч Ятка яравы кыен.
Шул җырдан соң барлык кызлар да сәкегә утырып елыйлар.
Томск районы Кыэылкаш авылы Хажкәххәт Аблиннан язып алынды. 70 яшендә
Томск татарларының
җырлары
Томь суына басма салдым, Үзем чыгармын диеп.
Аерылганда елап калдым, Ничек чыдармын диеп.
Бандит көе. бандит көе, Бандит
көен яратам;
Бандит көйләренә җырлап
Хәсрәтемне таратам.
Бандит көе матур чыга
Җырлаганда хор белән, Кара
төнне яктыртасың Йөзеңдәге
нур белән
Томскиның базарында Алдым
чия майлары,
Сезне уйлап үтә инде Җәйнең
күкеле айлары.
Кулымдагы йөзегемнең Исеме
Фәхерислам;
Томь суларына тешәрмен,
Сез дуслардан аерылсам.
Безнең Томының суы тәмле,
Тәбе комлыга күрә, Моңлы баланы
кызганам,
Үзем моңлыга күрә
Томь сулары буйларында
Йөреп туялмам инде.
Синең нурлы йөзләреңне
Күреп туялмам инде.
Томь суына тешә яздым. Синен нурлы йәзләрснна
Кул кисәге таш өчен.
Җырлый белмәсәм дә җырлыйм.
Сез дусларым хакы өчен.
Том каласы бик зур кала.
Күрми түзәрлек түгел.
Томь сулары бигрәк тирән.
Карап күзләрем тала.
Аерылганда «сау бул, бәгыоем» ф
Табалмадым кантурын ! Син бит минем
СССРда Сайлап алган матурым.
Дигән сүзләрең кала.
Безнең Томьның суы салкын. $.
Том каласы бик зур кала, Әйләнеп
чыгалмадым.
Әллә шаулап акканга.
Әллә уйлап ятканга. а.
Синең нурлы йөзләреңне Бер күреп
туялмадым. Томь суларын кичкән чакта —
Томь сулары иңләп ага,
Сизәм суның салкынын, Томь сулары
бигрәк тәмле,
Каршы йөзәрлек түгел.
Томск районы.
Баса йерәк ялкынын.
Кызылквш авылы яшьләряниәи язылды “
Акбалык авылы
татарларының җырлары 2
2
Акбалык — тайга эчендәге борынгы Себер авылы. Ләкин соңгы гасырда бу авыл янына
Теләче, Саба. Арча якларыннан күчеп килгән кеш-лар Казанка исемендә бер о авыл төзегәннәр.
Акбалык татарларына безнең җырларга охшаш җырлар шул Казанка - аркылы кергән булырга
тиеш. Югыйсә, йөз чакрымнар тирәсендә монда башка бер х генә татар апылы да юк.
Минем чапкан покосымны Ерак юлны якын итеп,
Дусларым үлчәтмәсен, Су астында җан
бирүне
Килдем сезне яратып.
Ходаем күрсәтмәсен. Борылып менгән, сызылып тешкән.
Безнең артта су юлы.
Ике җирән, ике кашка Исән килдеңме җанын дип.
Басып киләләр ташка,
Ашый да алмыйм, эчә дө алмыйм
Суырып үпте бу юлы.
Сез туганнардан башка. Кулымдагы йөзегемнең Исемнәре
Нәгыймә,
Әнә килә пароход, Кар йомарлап, карлар тотам
Обь суларын таратып: Әрнегән йөрәгемә.
Умар авылы
татарларының җырлары
Йорт-Умар — Обь елгасы ярына урнашкан Себер татарлары авылы Телләре безнең Казан
татарлары теленнән бик нык аерыла - алар үзара сөйләшкәндә без берни дә аңлый алмадык
Ләкин җырлаганда безнең яклардагыча җырлыйлар.
Казаннарга барам әле. Обь
сулары ачылса.
Уф йерогем димәм апе.
Янулары басылса.
Чачлоремне тарыйм әле. Уфа
кызлары кебек. Айкала
күңелем, чайкала.
Өян I бозлары кебек.
I Кантурын— конторасын.
•Өян — Обьның кушылдыгы.
Обь суларын карап торып, Агып
китәрдәй булам.
Агып китеп, барып җитеп, Алып
китәрдәй булам.
Әнә килә автомобиль, Төягәннәр
дилбегә, Ямьле Умар буйларында
Тавышым калсын билгегә.
Омскидан Томскига, Томскидан
Самарга. Санаулы көн түгел иде,
Калды инде санарга.
Әнә килә автомобиль, Төягәннәр
әрдәнә.
Ялынып ятлар сөяргә Безнең
башлар гарьләнә.
Байкал күле, Байкал күле, Байкал
күгтэ күбекле,
Күп эзләдем, табалмадым, Дуслар,
сезнең кебекне.
Байкал күле төпләреннән Таптым
ал кашлы йөзек, Байкал күленә
батсаң да, Тартып алырмын йөзеп-
Байкал бит ул, байтак бит ул, Ат
белән әйләнсәң дә. Кимсетмәгез,
кимсенмәмен Кемнәргә бәйләнсәм
дә-
Өян буе. Өян буе,
Өян сулары тәмле,
Өян суын эчкән кызлар Нәзкәй
билле, ак тәнле.
Биек тауның башларында Усман
байның тураты, Берегез алма,
берегез чиг. Берегез винограты.