КАНЛЫ ЭЗЛӘР КАЛГАН ҖИРДӘ

БӘЙРӘКӘ ВАКЫЙГАЛАРЫ (Очерк) Т\ргә түнтәГиән өйнең ишеге болан да каты ябылучан була. Шунлыктан, өйнең бусагасын атлап кергән-чыккан һәр кешегә: — Ишегеңне тотып яп!—дип кисәтү ясау Габделгалинең гадәтенә әйләнгән нде. Бүген, өенә кайтып кергәндә, ул бу кагыйдәне үзе бозды. Ишекне башкаларга караганда да катырак ябын керде. Читән стенаның купшакланган балчыгы берьюлы ике-өч урыннан тачылтан идәнгә төште. Аның шулай кайтып керүе хатыны Зәкиягә ачу тоту да. яки аны берәр нәрсә өчен орышырга җыену да түгел нде. Бу — ул көннәрдә бөтен Бәйрәкә авылы крестьяннарында ташын тышка чыккай ачуның ана да кагылган шаукымы нде. Эче-тышы соры балчык- бел ш сыланган читән өй бер Габделгалидә генә түгел, түргә түптәйгән яки янга кыйшайган өйләр авылда санап бетергесез. Моннан берничә минуг кына элек тимерче Вәли янында да сүз шулар турында барды. Вәлинең: — Лртәгә кузгалырбыз, егетләр, артык чыдап торыр хәл калмады. Авылың жтен» урчан авып торсын да. ягарга утының, торырга әдәм рәтле куышын. тавык ышыкланырлык каралтың булмасын. Басу капкасын чыгын җир буе киткәч тә маңгаеңа бояр баганасы бәрелеп торсын... Без дә кешеләр ләбаса.— дигән сүзләремнән соң, Габделгалидә кузгалган жилкопү. ишек алдына кайтып кереп үзенен ярлы каралты-курасын күрыч, тагын да яңара төште. Зәкия. iqje.H бу хәлдә күрен, ни әйтергә да белмичә аптырап калды. Габделгали сүзне узе башлады. Аның кинәт кенә: — Иртәгә кузгалырга булдык. Кайраклы карап куГг. әзерәк балтаны сызырып алырга кирәк булыр.—диюе Зәкияне таили да га- ләпләлдерлс, — Кая барырга булдыгыз? — длп сорады ул. — Урман кисәргә. — Кем урма лып7 — Үзебезнекен, бабайлардан мирас булып калган урманны. •—дин сөйләпә-сөйләнә мич астыннан ниндидер бер тимер кисәген тарты*.’ чыгарды һәм сүзендә дәвам итте: — Вәли абзый үзебезнең очныкыларны кузгатып алып чыгуны мина тапшырды. Урамга чыгып керим әле мин, — дни шуад-1 ук өйдән чыгып та китте. Аның озын, таза гәүдәсе бүген тагьиг u жптезрәк хәрәкәтләнә, аяклары тагын да тизрәк атлыйлар кебек иде. Зәкия, бу турыда иреннән ачык жавач ал часа ia. халыкның алпавыт Жданов урмавын кисәргә җыепыи йөрүен кешеләрдәй ишеткән иде. һәм ул иренең урманнан бүрә- нәләр алып кайтачагын күз алдына китерде. Яңа өй салулары, кояшка карый торган якты. коры өйдә торулары турында тәмле-тәмле уйларга чумды. Ләкин, ипчектер, алың бу уйлары тормышка ашмас шикелле тоелды. Үзе. түр тәрәзәгә бөтен* гәүдәсе белән капланып, күздәй күмелгәнче ирен озатып калды. — Ахыры хәерле булса гына ярар иде.— дип үзүзенә сөйләнде, эченнән нәрсәләрдер укынды... Читән буендагы пожар мичкәсе янында җыелыи торган биш-алты кеше арасында сүт һаман да шул җир. урман турында бара. иде. Шакирҗан солдат сойлн. башкалар, аның һәр сүзен йотардай булып, тыңлыйлар. Габделгали. аның сүзен бүлдермичә, бер читкә килен басты да. тыңлар!а кереште: — Япон белән мир б ул 1 ач без Aan.iap станциясендә чагында, патшаның үзе яныннан 61 Ke нлы эзлэр ка л га н җирдә ■ мыгәп дию lap аны, бик яхшы киенгән таза гәүдәле кеше, кайткач сезгә җир дә. урман га бирерләр, тыныч булыгыз. дин сөйләнде. Кнда солдатлар арасын нан. ышанмагыз. юаталар гына, ала]) биргәнне көтеп торсаң, гомер буе җирсез, сусыз утырырсың, тартын алырга кирәк аны, дин сөйләүчеләр дә бул- •UJ... —, дни сөйлән торганда. Әхмәдиша әанмц сүзең куәтлән: — Дөрес әйткәннәр, сорап карадык, пичек биргәннәрен күрдек бдт гЛгде.— дин куйды. Арадан тагын берәү сүзгә кушылды: — Сорасак без бояр управляющие Ямәл- ҖӘ1П1ӘП генә сорадык. Нәрсә ул, җиргә ул хуҗа түгел. Жданов хуҗа. Минемчә, байның \зеиә, 'Мәскәүтә прошение язарга, я булмаса кеше җибәрергә кирәк. Алай патша яныннан килгән кеше үзе әйткәч, бирергә тиешләр, — диде. — Күп сорадык инде. Безнең җпрне шул Жданов тартып алгач, поверенный Латыйпны Самарага йортәйертә авыл халкы бөлеп бетте. Нәрсә чыкты?.. Карга күзен карга чукый дин ишсенмени син, —дип Әхмәдишаның сүзен тагы икенче берәү куәтләде. Моңа чаклы башкалар сөйләгәнне читтән генә тыңлап торган Габделгали, түземлеген югалтып: — Теләнеп йөреп бор эш тә чыкмый, д.г Вәли абзый, урманын барырга да кисәргә, җирен бүләргә дә сөрергә, ди. Үзләре нртәг.» (арырга булдылар. Бу очныкыларга миңа әйтергә кушты. Монда сүз көрәштереп торасы юк. — диде һәм, як-ягына каранып алды да, сүзендә дәвам итте: — Вәли абзый кулындагы язулы кәгазьдә бөтенесе дә бик ачык әйтелгән. Анда су- 1ЫШЫН алырга кушкан... Аның «язулы кәгазь» дигәне — большевиклар партиясе тарафыннан шул көннәрдә чыгарылган прокламация иде. Ул кшше авылның барлык почмакларын га да җир, урман сүзе телдән төшмәде, шулай булмыйча хәле дә юк. Бу. аларныц тәмам тен- кәсенә тигән, үзәкләренә үткән мәсьәлә нге. һәр яклан бояр хуторлары арасында кысырыклаиып калган Бәйрәкә авылының крестьяннары ул вакытта үзләрен тимер кыршау эчендә хис итәләр иле. Чөнки авылдагы моцион артык хуҗалыкның күнчелеге җиреоз- сусыз һәм терлексез иде. Ала]) боярларга кулакларга тамак хакына коп-тчн эшләп, иген иген, терлеккөтеп йөрергә мәҗбүр IITC.II ш- MJp иде. I Ул Kuuujpn авыл крестьяннары арасында туган шаушу, боярларга каршы хәрәкәт ел- .«ар буенча сузылып килгән ?нә шул җирсез- сусыллыкның, интегүләрнең, җәберлән •. лэрнец тышка ташый чыккан бер күренеше гце. Менә өченче кни инде, авыл белән Жданов урманы арасындагы юлда дугадан дуга өзелми. Ямь-яшсл усак, ан-ак каен бүрәнәсе төялгән олаулар авылга агылып кына тора. Стражниклар килгән икән» дигән хәбәр дөрескә чыкты. Урман кисүчеләрдән берәү: — Җәмәгать, аглы казаклар!—дин ярым куркулы тавыш белән кычкырып җибәрде. Урманда ыгы-зыгы башланды. Ат башы тотып торырг а килгән малайларның кайберләре еларга ук тотындылар. Арада, төягән бүрәнәләрен бушатып, урчан артына таба китүчеләр дә булды. Габделгали аларга карап: — Эх. куян йөрәкләр!—дип мыгырданды һәм үзе, ашыга-ашыга. күсәк кисеп алды. Тимерче Вәли бер арбаның өстенә тиз генә сикереп басты да: — Туганнар, куркырга ярамый, куркакларны кыйныйлар. Без күбәү! Күсәкләрнең яхшырагын сайлагыз! Безгә барыбер рәхәг кон юк!—дип. гадәтенчә, кырт-кырт кисен, халыкка эндәште һәм үзе. арбадан төшеп, тиз генә бер туйра имән клеен алды, аның ботакларын чистартып, күсәк ясарга тотынды. Бу вакытта атка менгән 30 лап стражник һәм берничә чиновник крестьяннарга якын ук килен тә җиттеләр. Становой пристав үгетләргә теләде, ләкин аның матур сүзләре крестьяннарның күнелен йомшартмады. Стражниклар крестьяннарны куркыту теләге „белән, башта бер тапкыр һавага залп бирделәр, ләкин куркучы булмады. Урманда: —; Атыгыз, турагыз. сугышабыз! Без дә солдатлар бит!—дигән тавышлар яңгырады. Икенче гали халык төркеменә юнәлдерелде. Мылтык тавышы елнангаггнан-ешая барды. Стражникларның кылыч-камчылары халык төркеме өстендә уйный башлады. Балта, күсәк. чалгы белән коралланган крестьяннар стражникларны боҗпа эченә кысырьгклап алдылар. Икс арта каплы сугыш башланып к иттә. Кемдер берәү: Эх. юкка гына мылтыкны калдырып кайттым. —дип теш кысып сыкранды. Бу көрәштә Шаһгали Валиев. Шакирҗан Вахитов һәм Муса Жамалегдиновлар корбан булдылар. К\н кенә крестьяннар авыр яралан гылар, канга батырылдылар. /\. Волне в — 62 Бәйрәкә җирендә канлы эзләр калдырган бу вакыйга 1906 нчы елның 17 нче июлендә булды. , л Стражникларның җитәкчесе булып килгән Бөгелмә өязенең земский начальнигы Еньков- ның 18 нче июльдә, иртән губернаторга биргән телеграммасында: «Күрше авылларның настроениесе тыныч түгел, гаскәр чакыртылды» дин язылган иде. 19 нчы июльдә Самараның вице ,губернаторы Пушко килде. Ул үзен каршы алу турында болан дин язды: «Мине авылның муллалары каршы алдылар, ә авылның старшинасы, җирле староста белән бергә, икмәк Һәм тоз тотып котладылар. Эшнец чынлап та Вәли Җаббаров җитәкчелегендә запастагы солдатлар тарафыннан оештырылуын сөйләделәр». Бу күтәрелеш рәхимсез рәвештә бастырыла. Крестьяннардан 74 кеше судка бирелә. Баш күтәрүчеләргә җитәкчелек иткән Вәли Җаббаров, Габделгали Габдрахимов, Габдулла Ханипов, Мпһершәрпф Насыйров, судка кадәр яткан ике ярым елны исәпләмичә, һәрберсе икешәр елга ристанлык эшцнә хөкем ителәләр. Калганнары, торле сроклар белән, төрмәләргә ябылалар. Ул чагында япон сугышында катнашкан крестьяннарга вәгъдә ителгән җир, урманнар әнә шундый күренешләр белән томалана. Коллык, бөлгенлек тагын да дәһшәтлерәк төс ала. ** Жәйге матур төннәрнең берсе иде. Авыл тынын йокыга талган. Сирәк-сирәк кенә этләр өргәли. Авылның түбән очында кемнеңдер сузып кына уйнаган гармонь тавышы һәм аиа кушылып җырлаучының тонык җыры ишетелә, шулардай башка кичке тынлыкны бозарлык нәрсә юк иде. Кинәт, авылдай еракта түгел, бер-бер артлы берничә урыннан ут күтәрелде. Авыл өсте яктырып китте. Тирә якны, таң яктылыгыдай, кызыллык капЛап алды. Ләкин гадәттә ут чыкканда була тор- гаһ ыгы-зыгылы хәл авылда күренмәде, балалар да куркып елашмады, зурлар да каушап калмадылар, бер кем дә «пожар!» дип кычкырмады, сүндерергә барырга да ашыкмады. Бары тик авыл крестьяннары авызыннан: — Шулай, нигезләрен корытырга кирәк аларнын, — дигән сүзләр генә ишетелде. Бу вакыйга—1917 нче елда булды. Авылда революпиоп хәрәкәт көннәи-көн жмтдиерәк төс алды. Фронттан кайтучы солдатлар да күп нәрсә күреп, күп нәрсә ишетеп кайттылар. Большевиклар партпясепеи йогынтысы көчәйгәннән-көчәя барды. Ярлы, урта хәлле крестьяннар нәрсә эшләргә, нячег хәрәкәт итәргә кирәклеген торган саен ачыграк күрделәр. Бөек Октябрь Социалистик Революциясе аларга күп нәрсә алып килде. Бәйрәкә авылы крестьяннары бояр җирләрен, урманнарын, шобага сикертеп, җан башыннан бүлделәр. Аларның күбесе атлы, сыерлы җпрле-супд булды. Үзләрен чын хокуклы кешеләр игм сизделәр. Әлбәттә, боларпыц барысып да көрәшеп алырга туры килде. Авылның бик күн егетләре. ирләре, совет властен саклап калу өчен, Кызыл Армия сафында, акларга, интервентларга каршы торып, сугыштылар. Тимергази Гарипов, Салах Заринов һәм башкалар ирекле кызылгвардеец булып хезмәт иттеләр. Бәйрәкәнең үз урамнарында, үз басуларында, ак бандалар белән Кызыл Армия арасында берничә тапкыр канлы бәрелешләр булды. Шул көннәрдә, аклар килә икән, дигән хәбәрне ишеткәч, авылның партия, совег активы авылда бүленеп калган берничә мең снарядны төплә Кызыл Армия ягына озаттылар. Аны авыл крестьяннары үзләре олауларга төяп кызылларга илтеп тапшырдылар. Ак бандалар авылга килгәч шуның өчен күп кешеләрне суктырдылар, кыйнадылар. Ләкин аңа карап эчке һәм тышкы дошманга каршы көрәш тукталмады. Бу көрәш елларында күн кенә кешеләр корбап булдылар, сугыш кырыйда үлеп калдылар. Партиянең өяз комитеты работнигы Мияссәр Нәбпуллпп, совет активы, укытучы Хөббиҗамал Катпсва шул тирәдәге авылларның берсендә кулаклар тарафыннан вәхшиләрчә үтерелделәр... Шулай итеп, Октябрь өчен булган бэек вакыйгалар һәм данлыклы көрәшләр тарихына Бәйрәкә крестьяннарының революцион эшләро дә кушылды. Боек Октябрь Социалистик революциясе җиңде. Ул чәчәк атты һәм аиыц чәчәкләре торган саен куера, җимешләре күбәя, тулылана барды һәм бара. * Шушы үткән 28 ел эчендә авылның йш бик нык үзгәрде. Бәйрәкә авылы үзен әйләндереп алган тимер коршауны юкка чыгарды. Халык канат җәйде. Элекке бояр җирләрен.» Бәйрәкәдәя 8 поселок һәм бер авыл күчеп утырды. Колхозлашу еллары башланды. Барлык ярлы, урта хәлле крестьянар колхозлар 63 Каилы эзләр кал mu җирдә га берләштеләр. Хуҗалык итү формасы тамырыннан үзгәрде. Колхоз басуларында тракторлар, комбайннар һәм башка күн кенә машиналар эшли башлады. 1935 иче елның 13 иче октябре Бәйрәкә тарихында мәңге онтылмаслык көн булды. Бәйрәкә авылы «Авангард» колхозына 6989 1 . гектар җир мәңгелеккә беркетелде. Татарстан республикасында беренче акт «Авангард» колхозына тапшырылды. 1906 нчы елны Бәйрәкә крестьяннары җир, урман өчен канлы яшьләр агызган җирдә, «Әрчү» дигән урында, мәңгелек какшамас багана утыртылды. Ул багананы теге вакытта кораллы стражникларга каршы күсәк, балта күтәрен сулышкай һәм «ристан» кушаматы алган картлар үзләре казып утырттылар. Хәзер Бәйрәкә крестьяннары үзләренә мәңгелеккә беркетелгән бу җирләрне «Авангард» һәм Куйбышев исемендәге ике колхозга бүленеп билиләр. Колхозлашу елларыннан соң, авылда Ленин — Сталин милли политикасының чәчәк атуына тагын да киңрәк юл ачылды. Зурлар арасында «укый-яза/ белмәүчелек бетерелде. Бәйрәкә яшьләре арасыннан дистәләрчә укы- j тучылар, медицина /работниклары, инженер- / лар, техниклар, очу чыдар, 'командирлар, язуУ, чылар, журналистлар, тракторчылар, комбайнчылар, шоферлар һәм партия, совет, хуҗалык оешмалары работниклары үсеп чыктылар. Колхозда бер-бер артлы культура учреждениеләре, җәмәгать биналары барлыкка килде. Авылдагы урта мәктәп, к.Иуб, көтепханә, больница, аптека, бала тудыру йорты, ветеринария пункты, балалар йорты, почта бүлеге, балалар бакчасы — менә болар барысы да колхозчыларга һәм аларныц балаларына хезмәт күрсәтәләр. Ленин — Сталин милли политикасын дөрес тормышка ашыруның, бу авылдагы кайбер җимешләре әнә шулар. л , , * v i *. Авыл уртасыннан, тасма кебек булып, | коньякка таба ташлы юл сузыла. Бу юл тимер юл станциясенә бара, Сугыш елларында Фронт белән авылны шушы юл тоташтырды. Юл буйлап чыбыклы баганалар тезелеп китә. Немец ерткычларның илебезгә хыянәтчел тостә һөҗүм итүләре турындагы авыр хәбәр до авылга беренче тапкыр шушы чыбыклар аша килде. Илгә, фронтка ярдәм итү вчен вериәләр эшләргә кирәклек турый дагы чакыру сүзләре дә авылга шуның аркылы җиткерелде. Сугыш кырларында барган көрәшнең нәтиҗәләре, дошманны тар-мар пту турындагы шатлыклы хәбәрләр, совет информбюросының белдерүләре дә әнә шул юнәлештән килеп тордылар. Авыл кешеләре, колхоз кырларында үзүзләрен аямыйча эшләп, илгә һәм фропткд биргән ашлыкны, итне һәм башка продуктларны олауларга төяп, өзлексез рәвештә шушы юлдан озатып тордылар. Ватан алдындагы изге бурычны үтәү өчен дошманга каршы канлы көрәшкә китүче бик күп ирләр, егетләр туган авылдан, кадерле ата-апаларыпнан, сөекле бала.тарыннан, сөйгән ярларыннан соңгы тапкыр шушы юлда» аерылыштылар. Арбага яки чанага җигелгән почта аты һәр көнне шушы юлдан китеп һәм кайтып торды. Аның дугасындагы кыңгырау тавышы бик күпләрнең йөрэклЬрендә иң нечкә хисләрен кузгатты. — Пнде тагын нинди генә хәбәрләр килер икән? — дигән сорау аларныц күңелләрен дулкынландырды. Берәүләрнең дошманга каршы үз-үзләрен аямыйча көрәшеп дан алу.Та- ры, икенчеләрнең Ватан өчен, прек өчен сугыш кырларында батырларча корбан булулары турындагы хәбәрләр дә шул олауга салынган күп капчыкта кайтты. «Кадерлем», «Җан кисәгем», «Бәгырем» дип башланып, йөрәкнең иң тирән җиреннән чыккан җылылык белән тулган дистәләрчә хатлар да көн саен шул ук капчыкка салып җибәрелде. Сөекле баладан, кадерле атадан, сөйгән ярдан, дус-иштән озак хат килми торганда, якн аларны соңгы озатуның кадерле минутларын сагынып искә алганда, Бәйрәкә кешеләре шул юлга карадылар. Менә хәзер, җиңү данына күмелеп, авылга кайтучыларны да нәкъ шул яктан, шул юлдан түземсезлек белән көтеп, каршы алалар. Әнә шундый серле һәм бик күпләрнең куңелендә нечкә хисләр кузгата торган юл ул. Анын тирә-як күренешләре, тарих сәхифәләредәй, бик күп нәрсәләр турында сөйлиләр. Авылны чыгып шушы юлдан аз гына киткәч тә. кечкепә инеш үтәсең. Аннары, басулар буенча, ярты чакырым чамасы киткәч. шактый озын үргә күтәреләсең. Шушы үрне менгән чакта артка борылып карагач, Бәйрәкә авылы һәм аның әйләнә-тирәсендәге күренеш, күңелле бер манзара булып, күз алына килеп баса. Җәй көннәрендә ул тагыя да матуррак булып күренә һәм күңелдә он- тыдыый торгам истәлекләр каллыра. н А. Вәлиеь Меиә уйсулыкка җәелеп утырган зур авыл. Аның төньягыннан таулар тезмәсе сузылып китә. Авыл кешеләре аларның* биек урыннарың • Ш-нравнш* тавы* . Кәҗә тагы» дип ньртизр. \BHi уртасын ia бпек-бпек хәктәп клуб биналары, ашлык амбарлары, пожар каланчасы. җәмәгать учреждениеләре asuira үыәренчл бер матурлык* биреп торалар. Хгылиыц ичында. нәкъ элекке бочр хуторы урныпа төзелгән терлекчелек Фермалары. сары таштан түгәрәклән салынган зур- зур силос башпялары ерактан кечкенә бер авыл сыман булып күренәләр. Авылның түбән очындагы җил тегермәне гүя сине кул болгап озатып калган кебек, канатларын җилпи, шуның янында ук МТС каралтылары, аның тирәсендәге комбайннар * һәм башка бик күп машиналар — бөтенесе уч тебенүә кебек күренәләр. Авылдан чыгып көнгә таба барганда, юлның сул ягында колхозның птен кырлары, болынлыклары бик еракларга сузылып китә һәм ул «Арка бүләк> сыртындагы урманга барып титаша. Юлдан еракта түгел. урчан астыпда, Бәл- рэкэ авылының үзеннән күчеп утырган «Чикләвек бүләк - Һәм "Баланлы* колхозлары күренеп калалап.. Алар икесе дә нәкъ элекке бояр хуторы урнында барлыкка килгән яна авыллар. Зур юлның уң як читеннән үк зур урман сузыла. Бу урман, ерактан караганда, авыл башына кыйгачлап кидеррлгән ЯШРЛ калфак шикелле күлгә ташлана. Аз гына арырак «Зирек* елга ■ һәм юл буенда гына урмач эчендә Хөррият» колхозлары күренәләр. Бу урында элек боярның юн хуторы булган. Теге елны Бәйрәкә крестьяннары күтәрелешеп бастыру өчен җибәрелгән .коралы гаскәр башта шушы хуторга килеп төшкән. Алар бе.гәң крестьяннар арасында булган канлы сугыш нәкъ шушы үрнең итәгендәге ачыклыкта барган. И(ир, урман, азатлык яулап Бәйрәкә крестьяннары шушы урында каплы эзләр, үле гәүдәләр калдырганнар. Бәет Октябрьдан сон канат җәеп, балалар үстергән һәм аларпы у.; тирәсенә башка чыгарган карт апа кебек, авыл сине озатып кала. Үрне менеп житеп, аның артына таба тишә башлагач, бу күренеш кинәт күздән югала. Ләкин ул онтылмый, анын турында тирән уйларга чумын, озак юллар үтәсен... Бәйрәкә кешеләре үзләре дә бу ю.тпыя, әйләнәтирәгендәге матур күренешләрне һәрвакыт хәтерләрендә нык саклыйлар. Бик к\п- Дор суилшпыц авыр минутларында. салкын окопларда, туган ил. совет ватаны өчен зур сугыш алын барганда, башкалар /белән рәт- ' тән. аерылышуның сонгы картинасы ипш, шушы күренешләрне күз алдына китергәннәрдер. Шуның .матурлыгын бозмас өчен. шул юлдан кире борылып исән-сау кайту өчен, дошманның атакаларына кын таудай күкрәк киереп каршы торганнардыр, дошман өстен*' батыр арысландай һөҗүм иткәннәрдер. Э кайберәүләр исә туган илнең күз алдыннан китми торган бу изге истәлекләрен үзләре белән салкын кабергә алып кергәннәрдер... Онә шулай кыйммәткә төшкән юлла]) Ю.ч күренешләр алар! Ватан әчеш. Октябрь казанышларын саклау өчен авыр көрәш көннәрендә Бәйрәкә авылының бик. күп егетләре, ирләре бабаларының бөек данын, револоңион традициями сакларга ант иттеләр, һәм бу антны a tap намус, белой акладылар. Комсомолец Гиниятулла Вахитовның авылдагы туганнарына фронтның пң кискен көннәрендә язган бер хатында шундый юллар бар: «Бүген минем тормышымда иң шатлыклы көн. Мшг хөкүмәтебез тарафыннан медаль белән бүләкләндем. Мине бернинди авырлыклар да куркытмый. Мин изге җиребезне соңгы көчемә кадәр |гаклаячакмырь Миң иптәш (’талилның безнең ала куйган бурычларын чын күңелдән, җиренә җиткереп үтәячәкмен*. Гиниятулла үзенең бу вәгъдәләрен намус бе.тәи үтәде. А'д дошманга каршы көрәштә күн танкы]) батырлыклар күрсәтте һәм тиңдәшсез сугышларның берсендә геройларча һәлак булды. Бәйрәкә токымы, Советлар Союзы Герөе Фатих Шәрниовныц фронтларда күрг.әтк.м батырлыкларына кемнәр генә секла 1гчыйГ- Аны хә.зеп : бөтен ил белә. 1943 иче ел. Сентябрь аеның соңгы көннәре иле. Днепр буендагы авылларга, урманнарга. тау араларына урнашкан частьларның һәркайсында Днепрны кпчеп чыгу өчен кызу хәзерлек барды. Шарипов экипажы да уз чиратында бөтен хәзерлекне к^рде. Анда төрле зурлыктагы кун кенә таш: 1арның гтепалары- г; \ эре, хәрефләр белән «Татарстан колхозчыгы» дин язылган иде. Бу машиналар Фатих өчен аеруча якын тоелды. Бу сүзләрдә м узеиең туган иле Татарстанны, Бәйрәкәне. үзенең авылдашларын куз алдына .китердө. Уатйы вчөи. Октябрь казанышларым саклау Канлы эзләр калган жир дә ечен бетен нәрсәне эшләргә хәзер торучы, үз баплыгыннан шундый яхшы машиналар ясан бирүче якташларына к’ат-кат рәхмәт әйтәсе, аларны кочаклан үбәсе килде. Шәрнновпың экипажы Днепрны шул машиналарда кичте һәм ул үзе, зур батырлыклар күрсәтеп, Советлар Союзы Герое дигән боек исемне алды. >4 Бүген карт Бәйрәкә авылы әпә шундый ? зур батырлыклар күрсәтеп, иптәш Сталинның рәхмәтен алган, хөкүмәтебез тарафыннан орденнар, медальләр белән бүләкләнгән үзенең батыр уллары бсләп горурлана. Элекке колхозчы Габдулла Хөсәепев хәзер Дан ордены кавалеры, Садыйк Халиков, Әхмәт Валиев. Шәрифҗап Идпятов, Мәрданша Мө- хәммәтҗанов иптәшләр күкрәкләрендә орденнар. медальләр йөртәләр. Элекке ферма мөдире Габдулла Халиуллпи орденнар, медальләр белән берничә тапкыр бүләкләнгән лейтенант, Әхәт Галимов — орденлы капитан. Бәйрәкә егетләре, батыр һәм мактауга лаек кеннүгәр— алар инде күцләр... Ул көнне авыл советы стенасындагы телефон аппараты турыдан-туры Казан станциясе белән тоташкан иде. Башта республи- | када язгы чәчүне уңышлы үткәрү бурыч- > лары турында сүз барды һәм шуңа карата тиешле күрсәтмәләр бирелде. Телефон янында утырган райком секретаре иптәш Афзалов кинәт сискәнеп китте. Ул. ничектер, каушап кал га н да п б у л д ы. 111 а тл ы к л ы ду л к ы ала и уд а у аның куллары калтырады. — Иптәшләр, безнең урамда да бәйрәм бүген, сугыш беткән! Без җиңдек!—диде ул. Җиңү турындагы шатлыклы хәбәр, шунда ук Бәйрәкә авылының һәрбер өенә яшен гпзлеге белән таралды. Бу вакытта әле көн яктырып кына килә иде. һәркайда җанлылык башланды. Ул кошге табигатьтә дә шушы шатлыкны уртаклашуның якты билгеләре күренде. Сибәләп үткән вак кына җылы яңгырдан соң урамнарда бәпкә үләннәре, чирәмнәр яшәреп, матурланып киттеләр. Бакчадагы агачлар да бөреләрен ача төштеләр. Уҗым басулары тагып да яшәреп, тагын да хәтфәләнеп күренделәр. Авангард» колхозы правлениесендә кеч- , кенә генә утырыш булып алды. Колхоз председателе Җәмил иптәш Габбасов кичтән бирелгән нарядларның кайберләреңә үзгәртмәләр кертте. Җннү хөрмәтенә җавап итеп, басуда янача эшләү кирәклеген әйтте. Бәйрәм сыен - ' н да басуда үткәрергә булып, ит, май, он һәм башка продуктларны мул җибәрү, аш-суны тәмле хәзерләү турында күрсәтмәләр бирде. Менә урта мәктәпнең укучылары, укытучылары, җиңүне котлап, урамга чыктылар. Алар, тигез колонналар булып, авылның зур урамнарыннан җырлап үттеләр: Тигез басып, тигез атлыйк, Кызыл гаскәр дисеннәр, Безнең Кызыл Армиянең Көчле икәнен белсеннәр. Тәрәзә төбендә үсә Аллы-гөлле гөлчәчәк, Совет иле — бәхет иле Гөл чәчәктәй үсәчәк. Мылтык атарга оста мин. Бик күп тордым постта мин, Җиңүләргә алып килде, Юлбашчыбыз Сталин! Бу җырлар колхоз авылында, җиңү шатлыгының симфониясе булып, бик еракларга яңгырадылар. Ул көннәрдә Берлин урамнарында тәмам яулап альшгап боек җиңү бәйрәме «Авангард»- колхозчылары өчен дә уртак бәйрәм, уртак, тантана булды. Чөнки бу җиңүләрне яулан алуга ирешүдә а тарный да катнашы зур, куйган хезмәтләре күп иде. Авылдан күн кепэ ирләр фронтка кит\ белән колхозда эш туктан калмады. Илгә. Фронтка ярдәм птү өчен, җиңр өчен, басуларда, терлекчелек фермаларында аяусыз көрәш барды. Комсомолка Зәйнәп Окбирова абыйлары фронтка киткәндә әле яшь кенә кыз иде. Ул ат җигәргә дә, чәчү, уру машиналарында эшләргә дә өйрәнде. Өйрәнеп кенә калмады, шул машиналарда озын җәйләр буе эшләп, сокланырлык үрнәкләр күрсәтте. Мәхмүдә Мөҗәева, Маһирә Җәләсва, Гөлсем Шарифуллина. Мәхмүдә Латыйпова, үзләре ат әйдәп, сабан сөрделәр, җнр тырмаладылап. Комсомолец Зәйтүн Гайпапшпн. Менир Мөс- тафлп. Әнвәр Зарипов үзләренең яхшы эшләүләре белән колхозда һәрвакыт макталып телгә алындылар. Үзләренең Ватан алдындагы бурычларын намус белән үтәүче кызларны, киленнәрне, егетләрне, үсмерләрне, картларны, колхоз хуҗалыгының һәр тармагында очратасың. Менә Муллагали бабай Мохәммәтҗапов. Аның хәзер яше дә сигезенче дистәне тутырып килә. Ул күпне күргән. Җир, урман өчен Бәйрәкә авылында алпавытка каршы крестьяннар кузгалышында да катнашкан. Яшьләр Фронтка киткәч, аларның эш урныпа Муллагали бабал баса. Ул балта остасы булып та эшли, ашлык та пли. оста итен кибәннәр дә куя. IIIу- 66 Л. Вәлие! ук Баязит ба'ай Жәләев һәм Сәетгәрәй бабай Гадиен к хәзның күренекле стахановчылары булып саналалар. Колхоз хуҗалыгының һәр тармагында барган бу Фидакар-. хезмәт бушка китмәде. «Авангард* • колхозы членнары сугыш елларында илгә һәм Фр.штка 100 мең поташлык, 3 мен поттан артык ит. йөз меңнәрчә литр сөт. йөз меңләгән йомырка һәм башка бик күп продуктлар бирделәр. Атларының күплеге, аларның нәселе, бияләрдән күн үрчем алуы белән колхоз районда иң күренекле урыннарның берсен алып тора. Үзенен җигеп й*ри торган атының яки нәсел ‘айгырының Авангард» колхозыннан чыккан булуы белән мактанып куючыларны район үзәге Ютазада да. күрше-тирә колхозларда ла е:и очратасың. Сабан туйларында, ат юырттыру ярышларында, күп вакытта Авангард» юртаклары яки алар нәселеннән булганнар өстен чыгалар. Аның «Садик», Нҗнир кебек юртакларына утырып йөрү үзе бер җан р >хәте! Әнә шундый яхшы, матур атлардан сайлап, колхоз Фронтка кырып баш ат бирде. Быел аның абзарларында тагып 55 баш шундый матур колыннар үсә. А ларны үстерүдә. үзенен яхшы атлары белән тирә- якта дан тотуында Мота.Тлап Шәйхуллип, Мортаза Габдрахманов, Хәбибулла Шәрифуллин, Камал Латыйфуллина, Хәбибулла Абдуллин, Габделгали Кәмие.з кебек тәҗрибәле колхозчыларның хезмәтләре зур. Алар төннәрен абзардан кермичә, колыннарны карап, тәрбияләп үстерәләр. Жинү шатлыгы һәм сөекле юлбашчыбыз иптәш Сталинның халыкка мөраҗәгате кплУ- хозчыларла политик һәм производство активлыгының яна күтәрелешен тудырды. Алар тагын да тырыңшбрак эшли башладылар. Язгы, җәйге,, көзге кыр эшләрен тагын да оешканрак төстә үткәреп, дәүләт йөкләмәләрен срогыннан >лек үтәделәр. Бөек Октябрь Социалистик Рев.ыюңиясспең 28 еллык бәйрәмен алар яна җилүләр бе.ьш каршы аллылар. Колхоз дәүләткә 20 мен пот ашлык тапшыру планын тулысынча үтәде. Шулай ук ит, сөт. йомырка тапшыруны күптән төгәлләп, б» продуктларны алдагы ел йөкләмәсе очен н күн кенә тапшырып куйдылар. Бәйрәкә крестьяннары арасында җир-су, азатлык өчен көрәш әнә шулай озак елла; буена кызыл җеп булып сузылып килде. кип илебезнең барлык хезмәт ияләренә, шул исәптән Бәйрәкә крестьяннарына да, чын азатлыкны бары тик Бөек Октябрь Социалиста* революңпясе бирде. Шуннан сон гына алар җир, суларга, урманнарга үзләре хуҗа булдылар. Боярга кол булудан, милли изүләрдән, бөлгенлектән чыга алдылар. Билгеле, көрәш җиңел булмады. Ул кыйммәткә төште. Авылда милли культураның чәчәк атуы, хуҗалык өлкәсендә прешелгәи һәрбер уңышлык — бөтенесе дә Лепин-Сталяя партиясе җитәкчелегендә, колхозчы крестьяннарның тырыш хезмәтләре нәтпҗәсеадл яулап алынды. Энә шул авыр көрәшләрдә яулап алынган азатлыкны саклан калу өчен, тырын хезмәт нәтиҗәсендә лрешелгәп байлыкларны башкаларга бирмәс өчен Бәйрәкә авылының колхозчы крестьяннары, илебезнең барлык хезмәт ияләре, изге Ватан сугышы елларында тагын да киеренкерәк көрәшкә ташландылар. Авылның бик күн егетләре, фронтларда дошманга каршы үз-үзләреп аямыйча сугышчылар. Авылда калучылар бөтен авырлыкларны, төрле мәхрүмлекләрне зур кыюлык белән кичереп, илгә һәм фронтка ярдәм итү очен. җиңү өчен кирәк булганның бөтенесен эшләделәр. Бүген, Бөек Октябрьның 28 еллыгың билгеләп үткәндә. Бәйрәкә авылының колхозчы крестьяннары дһ үз эшләре турында күп нәрсә әйтә алалар. Аларның бу хезмәтләрен киләчәк буын ихтирам белән искә алыр. Шулай ук алар тарих битләрендә үзләренә лаеклы урып алырлар