УНИКЕ АЙ

С. МАРШАК
☆

(Славян экпятс)
— Спя беләсеңме, бер елда ничә an була?
— Унпке.
— Ә аларны пичек дип атыйлар?
— Январ, февраль, март, апрель, май, пюнь.
июль, август, сентябрь, октябрь, ноябрь, декабрь.
Бер ай беткәч тә икенче ай башлапа. һәм бер
вакытта да әле февральнең январьдан алда килгәне,
яки апрельнең майдан соң килгәне юк. |
Айлар берсе артыннан берсе киләләр һәм бер
вакытта да бер-берсе белән очрашмыйлар.
Ләкин халык арасында бер хикәя сөйләнә, гүя
Богемия дигән тау ягында торган бер кыз унпке
айның барсын берьюлы күргән.
— Ничек булган соң ул?
— Менә ничек.
... Бер кечкенә генә авылда усал һәм саран хатын
торган. Аның ике кызы булган — берсе үзенеке,
икенчесе үги кыз. Үз кызып ул бик яраткан, ә үги кыз
анар бер пичек тә ярый алмаган. Нәрсә генә эшләсә
дә, кая гына борылса да, үги апага ошамаган.
Аның үз кызы көннәр буе йомшак урын өстендә
пряппклар ашап яткан, ә үги кызның иртәдән кичкә
чаклы утырырга да вакыты булмаган: әле ул су
ташый, әле урманнан утын алып кайта, әле инештә
кер чайкый, әле бакчада түтәлләрнең чүбеп утый.
Ул кышкы салкынны да, җәйге кызуны ла, язгы
җилпе дә, көзге яңгырны да яхшы белгән. Шуңа күрә
дә бәлки аңа бер үк вакыт барлык унике айны
берьюлы күрергә туры килгәндер дә.
Кышның январь ас була. Кар шул чаклы күп
яуган, ишекләрне кардан көрән ачалар, ә урманда,
бәхетсезгә каршы, агачлар билдәд көрткә чумганнар.
Каты җил искәндә дә селкенә алмый утыралар.
Кешеләр өйләреннән чыкмыйлар һәм мич
ягалар. _ , j
Менә шундый көппәрпең бсрсепдә, кпчк? таба,
усал үги ана, ишеген ачып, тыштагы буранның
котыруын тыңлый да, җылы мпч янына килеп баса
һәм үги кызга болай ди:
— Урманга умырзая чәчәкләре җыярга барыр
идең. Пртәгә бит сеңлецпең туган көпе.
Кыз үги анага аптырап карый: шаярамы ул, әллә
чынлап та урманга җибәрергә уйлыймы? Хәзер
урмапда бпк куркыныч бит. Кыш уртасында кайдап
килен умырзая чәчәкләре үссен? Күпме гепә эзләсәң
дә, март аеппап да иртә умырзая чәчәкләре
күренмәячәк. Бары тик урмапда адашып көрткә гепә
күмелеп калырсың.
Ә ссцлссс аңа:
— Әгәр югаласың икән, с^пец әчеп беркем дә
еламас. Бар, чәчәксез ойгә кантын кермә, менә сиңа
кәрзин,— ди.
Кыз, слый-елый да, иске шәлгә торепен.
ишектән чыгып китә.
Җил апыц күзләренә кар епбә, башыппан шәлен
йолкый. Кыз, карга баткан аякларын көчкә генә
суыра-суыра, алга бара.
Тирә-як һаман караңгылана. Караңгы к;к- тән
бер генә йолдыз да җиргә карамый, әҗкр остспдә аз
гына кар яктысы була.
Менә урман. Монда инде бөтенләй карашы,
хәтта үзеңнең кулларыңны да күрә алмыйсын. Кыз
ауган агач өстенә килеп утыра. «Байда катып үлсәң
дә барыбер инде» — дпп уйлый ул.
Кинәт еракта агачлар арасыннан бер ут
ялтырый. Әйтерсең, адашкан йолдыз агачлар
арасында йорн.
Кыз урыныннан тора. Утка таба бара башлый.
Ул көрткә бата, ’ давылда сыйган агачлар аркылы
үрмәлән чыга. «Бары тик ут кына сүнмәсен иде», —
дин уйлый ул. Ә ут сүнми, барган саен яктыра гына
бара. Менә инде җылы төтен исе дә килә башлый
һәм агачларның чытырдан янулары да ишетелә.
Унике ай 70
Аланда, кояш чыккан шикелле, якты. Аланның
уртасында ут яна, апыц ялкыннары, күккә тигәнче
диярлек, күтәреләләр. Ә учак-у иыц тирә ягында
кешеләр утырганнар — кайсылары утка якын, ә
кайсылары читтәрәк. Үзләре акрын гына сөйләшәләр.
Кыз аларга карый да, кемнәр соң болар, дни
уйлый. Аучылар диярлек түгел, утын кисүчеләргә
бигрәк тә ошамаганнар, кара ппнди киенешкәннәр —
кайсы көмештән, кайсы алтыннан, кайсы яшел
хәтфәдән.
Кыз аларны санап чыга, апда унике кеше була:
өчесе карт, өчесе, ир уртасы, өчесе яшь, ә инде калган
өчесе бөтенләй малайлар гына.
Яшьрәкләре учакның кырыенда ук, ә
картыраклары уттан ераграк утырганнар.
Кинәт арадан бер карт — пң озыны, зур сакаллы,
калып кашлысы — борыла да, кыз басып торган якка
карый.
Кыз, бпк куркын, качып китмәнче була.
Тик соң инде. Карт аңардан:
— Каян килдең син, нәрсә кирәк сиңа монда? —
дин сорый-
Кыз аңар үзенең буш кәрзппып күрсәтә дә:
— Менә миңа бу кәрзпнга умырзая чәчәкләрен
җыярга кирәк, — ди.
Карт көлен,
— Январьда умырзая чәчәкләре кирәкме? Кара
сип аны, нәрсә уйлап чыгарган!—дп.
— Мин уйлан чыгармадым аны, — дп кыз, —
мине монда үгп әнием умырзая чәчәкләре җыярга
җибәрде һәм өйгә буш кәрзин белән кайтмаска
кушты.
Шуннан соң унике кеше аңар карыйлар һәм үзара
сойләшә башлыйлар.
Кыз аларның сөйләшүләрен тыңлан тора, ләкин
сүзләрен аңламый — аларның сөйләшүләре кешеләр
сөйләгән кебек түгел, агачлар шаулашкан кебек.
Алар, Шулай сөпләшәләр-сөйләшәләр дә,
тыналар.
0 баягы озын карт кызга борылып:
— Соң син умырзаяларны тапмасаң. ниш-
ләмәкче буласың? Алар бит әле март җитмичә күрепә
башламыйлар, — дип куя.
— Урманда калам, — ди кыз. — Март аеп
көтәрмен. Чәчәкләрсез өйгә кайтканчы, минем
урманда үлүем артык.
Шулай ди дә, елан җибәрә.
Кинәт аларның араларындагы пң яше, тунын бер
җилкәсенә генә салган шаяны, тора да карт янына
килә.
— Январь туган, бер сәгатькә генә миңа үз
урыныңны бпрен торчы.
Карт үзепец озын сакалын сыпыра да:
— Мин биреп торыр идем дә, март бит
февральдәң алда була алмый, — дп.
— Ярар инде, — дип мыгырдана йонлач һәм
тузгыган сакаллы икенче карт. — Бир үз урыныңны,
мин бәхәсләшеп тормам. Без бит ул кызны барыбыз
да яхшы беләбез: аны чиләкләре белән бәке буенда да
очратасың, яки үрманда утын бәйләмнәре белән
күфәсец. Бар айлар өчен дә ул үз кеше. Аңар ярдәм
итәргә кирәк.
— Ярый, синеңчә, булсын, — дп япварь.
Ул җиргә үзенең боз таягы белән суга да,
җырлый башлый:
Серле кара урманда, Салкыннар, шауламагыз.
Наратларның, каеннарның, Кайрысын
кимермәгез. Җнтәр сезгә ерткычлар
Туңдырырга, Йортларын кешеләрнең
Суытырга.
Карт тукталуга, урман тынып кала. Агачлар
салкыннан шартлауларыннан туктыйлар, ә кар зур
йомшак күбәләкләр булып ява башлый-
— Хәзер инде, туган, синең чпрат, — дп япварь
һәм үзенең таягын йонлач февральгә бирә.
0 ансы таяк белән сугып, сакалын селкетеп улап
җпбәрә:
Җилләр, өермәләр, давыллар, Исегез барлык
көчкә. Өермәләр, карлы бураннар,-
Күтәрелегез төнгә.
Болытлардан шауласын, Җир өстендә
җилләсен, Җәяү җилләр йөгерсен Кырларда ак
еландай.
Ул шулай дин әйтеп кенә бетерә, шунда ук
ботакларда давыллы юеш җил шаулый башлый. Кар
кисәкләре бөтереләләр, җпр өстендә давыл котыра.
Э Февраль үзенең боз таягын кече туганына бирә
дә:
Хәзер виде синең чират, март туган, — дп.
Кече туганы таякны алып җиргә суга.
Кыз аның кулындагы корыган боз таягына күзен
төшерә. 0 ул корыган таяк түгел пн- де. Март кулында
бөреләнгән яшь агач.
Март елмая, үзенең яшьлек тавышы белән
яңгыратып җырлан җпбәрә:
Йөгерегез, елг’алар, Таралыгыз, сулар,
Уяныгыз, кырмыскалар, Үтте кышкы
салкыннар. Ауган агачлар аша Аю урманнан
үтә.
71 С. Маршал
Кошлар инде сайраша, Умырзая чәчкәдә.
КЫЛ кулларын чабып куя. Кая киттеләр бисч кар
өемнәре? Кая югалдылар агач ботакларында
асылынып торган бозлар?
Акын аяк астында йомшак язгы җкв. Тирә якта
тамчылар тама, сулар чылтырап агалар. Ботаклардагы
бөреләр өрелеп чыгалар һ '1 инде кара кабык
астыннан беренче яшел яфраклап да ксрый
башлыйлар.
Кыз карый, карап туя алмый.
— Син нәрсә каран торасың. — дп апа март. —
ашыгырга кирәк, абыйлар безгә пи барлыгы бер
сәгать вакыт бүләк иттеләр.
Кыз. исенә килеп, куе куаклык арасына чәчәкләр
эзләргә йөгерә. Ә анда чәчәкләрнең исәбе-хисабы юк.
Куак асларында да, таш асларында да. түмгәк
өсләрендә дә. түмгәк асларында да — кая гына
карасаң да чәчәкләр. Ул кәрзинми, алъяпкычын
тутыра да, тизрәк учак янына, унике туган утырып
калган җиргә йнгерә.
Ә анда ппде ут та. туганнар да булмый. Алан
якты, тик бу яктылык утныкы түгел, ә урман өстепә
калыккан тулы айның яктылыгы-
Кыз, рәхмәт әйтергә бер кеше дә юклыгын
күргәч, тизрәк өйгә йөгерә.
Ә ай аның артыннан бара.
Кыз. кая басканын да сизмичә, йөгереп үз-
ллренең*өйләренә килеп җитә — һәм ул ишектән
керергә генә өлгерә, тышта яңадан кышкы буран
уларга тотына, ә ай болыт астына кереп югала.
Аны күргәч, үги ана белән кызы:
— Бу ничек, син инде кайтып та җиттеңмени? Ә
чәчәкләрең кая? — диләр.
Кыз. аларга җавап биреп тормыйча, алъ-
япкычындагы чәчәкләрне сәке остсиә бушата һәм
янына кәрзииын куя.
Үги ана белән кызы шак катып калалар.
— Кайдан алдың син алариы?
Кыз аларга барсын да сөйләп бирә. 0 алар
тыңлыйлар да, ышанырга да. ышанмаска да
белмиләр, тик башларын гына селкеп торалар.
Ышануы да бик читен, ә ышанмас идең, сәке өсто
тулы хуш исле зәпгәр чәчәкләр яга. Алардаи март ае
исе аңкып тора.
Үги ана белән кызы бср-бсрсснә карашалар да.
— Ә айлар сиңа башка нәрсәләр дә бирмә-
деләрме? — дип сорыйлар.
— Мин артыг бернәрсә дә сорамадым.
— Менә, юләр булгач, юләр инде, — дп сеңлесе.
— Бөтен унике ай бс.ъш бер,-лөлы очраш та,
чәчәкләрд.ш башка әйбер сорама пмеш. Мпп синең
урында булсам, нәрсә сора?- га белер идем. Берсеннән
— тәмле алмалар да, дулялар, икенчесеннән —
пешкән каен җиләк- лоре, очепчесеннән — ак
гөмбәләр, д үргенчесеннән— яшел кыярлар сорар
идем.
— Менә минем акыллы кызым.—ди үги ана. —
Кыш көне җиләк, дуляларныц бәясе нинди бит. Менә
боз аларның барсын сатар идек тә. ничаклы акча алыр
идек. 0 бу юләр нәрсә чәчәкләр җыеп кайткан. Кая,
кылым. җылырак киен дә, аланга барып кант. Менә
сине инде алар алдый алмаслар.
— Кая ул аларга мине алдарга,—ли кыз һәм
башына шәлен бәйләп, кулларын җиц эченә тыга.
Апасы аның артыннан:
— Бияләйләреңне ки. туныңны яхшылан
эләктер. —дпп кычкырын кала-
0 кызы ппде күптән, ишектән чыгып, урманга
йөгергән була.
Апасының эзләре буенча ашыга-ашыга бара ул.
«Тизрәк аланга барып җитәсе пде* дин уйлана үзе.'
Урман барган саен куелана һәм караңгылана
бара. Кар сырыпдылары биегәйгәннән биегәя, давыл
сындырган агачлар стена кебек булып торалар.
«Нәрсәгә гепә дип мин урманга килдем».— дпп
уйлый үги апаның кызы, — Рәхәтләнеп жылы урында
гына ятмыйча, Мьнда килеп өшеп йөр инде. Җитмәсә
тагы монда адашып та калырсың.»
Шулай уйланып торганда, еракта ут күренә, гүя
адашкан йолдыз агачлар арасында йөри.
Утка таба китте. Бара торгач, аланлыкка килен
чыга. Аланның уртасында зур учак яна, ә аның
тирәсендә унпке туган, унике ай утыралар. Акрын
гына сөйләтәләр алар.
Үги апаның кызы учакның янына ук килә дә,
башын да ими, исәпләшми дә, үзенә кызурак урын
сайлый да, җылынырга тотына.
Айлар сойләшүләрспнәп тукталалар. Урчан
тылын кала. Кинәт январь ас таягы белән җиргә
сугып.
— Кс.ч син? Каян килен чыкгыц?—дпп сорый.
— Өйдән килдем.—дин җавап бирә кыз.— Сез
бүген минем анага бер кәрзин чәчәк.ъ.р биргәнсез.
Менә мин дә аның эзе буенча килдем-
— Синең апаңны боз беләбез,—ди январь ас. —
0 менә сине күргәнебез дә юк Син безгә нәрсәгә
килдең?
— Бүләкләр алыр өчен килдем. Июнь at минем
кәрзнныма каен җиләкләре са.юын,
Унике ай 7 I
тик эреләрен салсын, ә Июль ас — яшел кыярлар һәм
ак гөмбәләр, ә Август — тәмле алмалар һәм дулялар.
0 инде Сентябрь ае — олгергән чикләвекләр бирсен.
— Тукта әле, — ди январь ае.—Язга чаклы
җәйнең, кышка чаклы язның булганы юк. Июль аена
бик ерак әле. Хәзергә урманда мин хуҗа һәм утыз бер
көн буе мин монда хөкем/әрәм.
— Кара нинди ачучан икән, — дп кыз.'— Мин бит
әле сиңа килмәдем дә. Синнән кар белән бәстән башка
нәрсә көтәргә була соң? Миңа җәйге айлар кирәк. —
Январь ас чыраен сыта.
— Эзлә әле кыш көпе җәйне, — дп дә, кпң
җпцнәрен селкен җибәрә.
Урманда шундый давыл күтәрелә, җирдән күккә
чаклы агачларны да, айлар утырган аланны да
томалан китә. Кар аркылы ут та күренми башлый,
бары тик кайдадыр учакның чатырдап сызгырып
янган тавышы гына ишетелә.
Үгп ананың кызы куркуга кала.
— Тукта,—дип кычкырына ул.
Ләкин кайда ул туктау.
Давыл аны бөтерә, күзләрен томалый, тынын,
сулышын кыса. Шунда ул корт эченә егылып төшә
һәм апы кар күмеп кнтә.
Үгп ана кызын көтә дә көтә, әле тәрәзәдән карый,
әле ишектән чыгын карый, ә кыз юк та юк. Шуннан
сөц ул, җылырак итеп чолгана да, урманга кнтә.
Ләкин шундый караңгыда һәм өермә котырган чакта
кара урман эчендә кеше табуы мемкинмс соң?
Ул шулай йөри-йөри, эзли-эзли дә, ахырдан үзе
туңып үлә.
Алар шулай икесе дә урманда л:әйне көтеп
калалар.
Ә үгп кыз дөньяда бик озак яши, зур үсә, иргә
чыга, балалар үстерә.
Аның өе янында дөньяда мисалы булмаган
гаҗәеп матур бакчасы булуын сөйлиләр. Бу бакчада
һәрнәрсә, кешеләрнекенә караганда, иртә өлгерә:
чәчәкләр ата, җиләкләр иешә һәм алмалар җитешәләр.
Кызу вакытта анда сал- кыича, давылда тынлык була.
Кешеләр:
— Бу хатында барлык унике ай берьюлы кунакта
була, — диләр.
Кем белә, бәлки чынлап та шулай булгап- дыр.
/\. Һаҗәр тәрҗемәсе